Khám phá bài thơ “Cảnh Khuya” của Hồ Chí Minh: phân tích chi tiết tác giả, hoàn cảnh sáng tác, bố cục, nội dung sâu sắc về tình yêu thiên nhiên và nỗi lo nước. Hiểu rõ nghệ thuật độc đáo, sự kết hợp giữa tâm hồn thi sĩ và tinh thần chiến sĩ của Bác Hồ qua tác phẩm nổi tiếng này. Tài liệu ôn thi Ngữ văn hiệu quả.
CẢNH KHUYA
Tiếng suối trong như tiếng hát xa,
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa.
Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ,
Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.
I. Tác giả
– Hồ Chí Minh (1890 – 1969) là vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc và cách mạng Việt Nam. Người đã lãnh đạo nhân dân ta trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ.
– Hồ Chí Minh có tên khai sinh là Nguyễn Sinh Cung. Quê ở huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An.
– Gia đình: Thân phụ là cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc – một nhà Nho yêu nước có tư tưởng tiến bộ có ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của Người. Thân mẫu của Người là bà Hoàng Thị Loan.
– Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người đã sử dụng nhiều tên gọi khác nhau: Nguyễn Tất Thành, Văn Ba, Nguyễn Ái Quốc… Tên gọi “Hồ Chí Minh” được sử dụng lần đầu tiên trong hoàn cảnh: Ngày 13 tháng 8 năm 1942, khi Trung Quốc với danh nghĩa đại diện của cả Việt Minh và Hội Quốc tế Phản Xâm lược Việt Nam để tranh thủ sự ủng hộ của Trung Hoa Dân Quốc.
– Không chỉ là một nhà hoạt động cách mạng lỗi lạc, Hồ Chí Minh còn được biết đến với tư cách là một nhà văn nhà thơ lớn.
– Hồ Chí Minh được UNESCO công nhận là Danh nhân văn hóa thể giới.
– Một số tác phẩm nổi bật:
- Tuyên ngôn độc lập (1945, văn chính luận)
- Bản án chế độ thực dân Pháp (1925, văn chính luận)
- Đường Kách Mệnh (1927, tập hợp những bài giảng)
- Con rồng tre (1922, kịch )
- Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (1946)
- Các truyện ngắn: Vi hành (1923), Những trò lố hay là Va-ren và Phan Bội Châu (1925)…
- Nhật kí trong tù (thơ, 1942 – 1943)…
II. Tác phẩm
1. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ được Bác Hồ sáng tác khi còn ở chiến khu Việt Bắc, trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp (1946 – 1954). Cuối năm 1947, quân Pháp ồ ạt tấn công lên căn cứ Việt Bắc nhằm tiêu diệt cơ quan đầu não và lãnh đạo của quân ta. Nhưng với sự đồng lòng cùng sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, chiến dịch Việt Bắc đã làm thất bại kế hoạch của quân địch.
2. Thể thơ
- Thất ngôn tứ tuyệt
- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng
- Hình ảnh mang tính biểu tượng cao
3. Bố cục
Gồm 2 phần:
- Phần 1. Hai câu đầu: Cảnh thiên nhiên ở chiến khu Việt Bắc trong đêm khuya.
- Phần 2. Hai câu sau: Tâm trạng của nhà thơ trong đêm khuya ở chiến khu Việt Bắc.
III. Đọc hiểu văn bản
1. Bức tranh thiên nhiên cảnh khuya nơi chiến khu Việt Bắc
- So sánh: Tiếng suối – tiếng hát.
→ Cảnh gần gũi với con người, trẻ trung, sống động.
- Điệp từ, nhân hoá: “lồng”
→ Lộng lẫy, nhiều đường nét, hình khối, giao hòa, giao cảm.
⇒ Có nhạc, có họa.
2. Tâm trạng của Bác
- So sánh, điệp từ: “Chưa ngủ”
- Mãi ngắm cảnh đẹp
- Lo việc nước
→ Hài hoà chất nghệ sĩ và chất chiến sĩ.
- Tổng kết
- Nghệ thuật
- Viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt
- Kết hợp hài hoà giữa màu sắc cổ điển và tinh thần hiện đại.
- Lời thơ tự nhiên gợi cảm.
- Sử dụng các biện pháp tu từ (so sánh, điệp từ) đạt hiệu quả cao.
- Sáng tạo nhịp điệu ở câu 1 và 4.
- Nội dung
- Thể hiện sự gắn bó hòa hợp giữa tình yêu thiên nhiên và lòng yêu nước.
Bài thơ “Cảnh Khuya” là bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp và khắc họa rõ nét tâm hồn vĩ đại của Bác Hồ: vừa là thi sĩ yêu thiên nhiên, vừa là người chiến sĩ thao thức vì nước nhà. Nắm vững kiến thức này để ôn thi Ngữ văn thật tốt, đạt kết quả cao nhé các em!
